2022 Nobel Kimya Ödülü

İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi, 2022 Nobel Kimya Ödülü

“Klik kimyası ve biyoortogonal kimyanın geliştirilmesi için” 

Carolyn R. Bertozzi                    

Stanford University, CA, USA

Morten Meldal

University of Copenhagen, Denmark

Barry Sharpless

Scripps Research, La Jolla, CA, USA  

 

2022 Nobel Kimya Ödülü karmaşık süreçleri daha basit hale getirmek ile ilgilidir. Barry Sharpless ve Morten Meldal, moleküler yapı taşlarının hızlı ve verimli bir şekilde bir araya geldiği işlevsel bir kimya formunun –klik kimyasının- temelini attılar. Carolyn Bertozzi klik kimyasını yeni bir boyuta taşıdı ve canlı organizmalarda kullanmaya başladı.

Kimyagerler uzun zamandır gittikçe karmaşıklaşan molekülleri inşa etme arzusuyla hareket etmektedirler. Farmasötik araştırmalarda, bu genellikle tıbbi özelliklere sahip doğal moleküllerin yapay olarak yeniden oluşturulmasını içeriyor. Bu, birçok takdire şayan moleküler yapıya yol açmıştır, ancak bunlar genellikle zaman alıcıdır ve üretilmesi çok pahalıdır. 

“Bu yıl Nobel Kimya Ödülü, fazla kompleks konularla ilgilenmek yerine kolay ve basit olanla ilgilidir. Fonksiyonel moleküller alınarak bile inşa edilebilir basit bir rota,” diyor Johan Åqvist, Nobel Kimya Komitesi Başkanı.

Barry Sharpless– şuanda ikinci Nobel Kimya Ödülü ile ödüllendirilen- bu konuda ilk adımı atan kişi. 2000 yılı civarında, reaksiyonların hızlı bir şekilde meydana geldiği ve istenmeyen yan ürünlerin önlendiği, basit ve güvenilir bir form olan klik kimyası tanımını ortaya çıkardı.

Kısa bir süre sonra; Morten Meldal ve Barry Sharpless – birbirinden bağımsız olarak – şuan klik kimyasının baş tacı olan şeyi sundular: Bakır katalizörlü azid-alkin siklo ilavesi.  Bu, şu anda yaygın olarak kullanılan oldukça etkili ve verimli bir kimyasal reaksiyondur. Diğer birçok kullanımın yanı sıra, ilaçların geliştirilmesinde, DNA’nın haritalanması ve amaca daha uygun malzemeler oluşturulması için kullanılır.

Carolyn Bertozzi klik kimyasını yeni bir seviyeye taşıdı. Hücrelerin yüzeyindeki önemli ancak anlaşılması zor biyomolekülleri – glikanlar – haritalamak için canlı organizmaların içinde çalışan klik reaksiyonları geliştirdi. Biyoortogonal reaksiyonları, hücrenin normal kimyasını bozmadan gerçekleşir.

Bu reaksiyonlar artık biyolojik süreçleri takip etmek ve hücreleri keşfetmek için küresel olarak kullanılmaktadır. Araştırmacılar, biyoortogonal reaksiyonları kullanarak, şu anda klinik deneylerde test edilen kanser ilaçlarının hedeflemesini geliştirdi.

Klik kimyası ve bioortogonal reaksiyonlar kimyayı işlevselcilik çağına taşıdılar. Bu da insanlığa en büyük faydayı sağlamaktadır.

Çeviren:

Yüksek Kimyager Ceren Güdücü Ünver

 Kaynaklar:

 https://www.nobelprize.org/prizes/chemistry/2022/press-release/