242021Ara

Bilim İnsanları, Mars’ın ‘Büyük Kanyon’unun Altında Su Buzu Tespit Etti

Mars’ta Valles Marineris’in merkezi bir bölümünün suyla dolu olduğunu ve bu su miktarinin beklenenden çok daha fazla olduğu bulundu. Valles Marineris Mars ekvatorunda uzanan, Güneş sisteminde bilinen en büyük yarık sistemidir.

Şekil 1. 2006 yılında Mars Express uydusu tarafından yakalanan görüntülere dayanan Candor Chasma vadisinin perspektif görünümü. (Resim: ESA/DLR/FU Berlin/G. Neukum, CC BY-SA 3.0 IGO)

Kızıl Gezegenin en dramatik yerlerinden birinde Mars yüzeyinin sadece birkaç metre altında su buzu gizleniyor olabilir. Bu sonuç, Avrupa Uzay Ajansı (ESA) ve Rus mevkidaşı Roscosmos tarafından işletilen ExoMars misyonunun bir parçası olan Trace Gas Orbiter (TGO) tarafından toplanan verilere dayanan yeni araştırmaya göre elde edildi. ExoMars, hem 2016’da başlatılan TGO’yu hem de gelecek yıl Mars’a fırlatılacak olan Rosalind Franklin gezicisini içeriyor. TGO’daki cihazlar arasında, suyu oluşturan iki elementten biri olan hidrojeni tespit edebilen Hassas Çözünürlüklü Epitermal Nötron Dedektörü (FREND) adı verilen bir cihaz var. FREND’in verilerinin yeni analizleri, Valles Marineris olarak adlandırılan devasa kanyon sisteminin kalbine yakın bir yerde bulunan Candor Chaos adlı bir bölgede yüksek düzeyde hidrojen olduğunu gösteriyor.

Rusya Bilimler Akademisi Uzay Araştırmaları Enstitüsü’nde kıdemli bir bilim insanı ve yeni makalenin ortak yazarı Alexey Malakhov, bir ESA açıklamasında şunları dile getirdi; “Valles Marineris’in merkezi bir bölümünün suyla dolu olduğunu gördük – beklediğimizden çok daha fazla su. Bu, sabit düşük sıcaklıklar nedeniyle su buzunun kuru toprak altında kalıcı olarak kaldığı, Dünya’nın permafrost bölgelerine çok benziyor.” (Donmuş toprak veya permafrost, jeolojide iki veya daha fazla yıl boyunca suyun donma noktasında ya da altında yer alan topraktır.)

Valles Marineris, güneş sistemindeki en büyük kanyondur –Dünya’da Amerika’nın Arizona eyaleti sınırları içinde yer alan Büyük Kanyon’dan 10 kat daha uzun ve beş kat daha derindir– ve Mars ekvatorunun büyük bir kısmı boyunca uzanan Kızıl Gezegenin en çarpıcı özelliklerinden biridir. Bilim insanları daha önce ekvator bölgesinde Mars su buzu aradıklarında, sadece yüzey tozunu inceleyebildiler ve az miktarda su bulabilmişlerdi.

Yeni araştırma, bilim insanlarının inceleyebilecekleri derinliği genişleterek, onlara yüzeyin yanı sıra üst yüzeye de bir bakış açısı kazandırıyor.

Yeni çalışmanın baş yazarı ve FREND aracının baş araştırmacısı olan Rusya Bilimler Akademisi Uzay Araştırmaları Enstitüsü’nde bir başka bilim insanı olan Igor Mitrofanov, konu ile ilgili şu açıklamalarda bulundu; “TGO ile bu tozlu tabakanın bir metre altına bakabilir ve Mars’ın yüzeyinin altında gerçekten neler olduğunu görebiliriz ve en önemlisi önceki aletlerle tespit edilemeyen su zengini ‘vahaları’ bulabiliriz.”

Şekil 2. Mars çevresinde iş başında olan Trace Gas Orbiter’ı tasviri. (Resim: ESA/ATG medialab)

Araştırmacılar, tespit ettikleri hidrojenin tamamının su buzu şeklinde mevcut olması durumunda, bu değerli bileşiğin bölgedeki yüzeye yakın malzemenin %40’ını oluşturabileceğini belirtmektedir. Bununla birlikte, bilim insanları bunun buzdan daha az olası olduğuna inansa da, FREND yerel minerallerde yerleşik su da tespit ediyor olabilir.

ExoMars Trace Gas Orbiter için eski ESA proje bilimcisi ve aynı zamanda araştırma ekibinin ortak yazarı Håkan Svedhem, yeni çalışma hakkındaki açıklamaları ise şöyle; “Bu bulgu harika bir ilk adım, ancak ne tür bir suyla uğraştığımızı kesin olarak bilmek için daha fazla gözleme ihtiyacımız var. Sonuçtan bağımsız olarak, bu bulgu, TGO’nun araçlarının Mars’ın yüzeyinin altını “görmemizi” sağlamadaki rakipsiz yeteneklerini gösteriyor ve Mars’ın bu bölgesinde büyük, çok derin olmayan, kolayca işletilebilir bir su rezervuarı ortaya koyuyor.”

Ortaya konan bu yeni araştırma, ESA’nın açıklamasına göre FREND’in Mayıs 2018 ile Şubat 2021 arasında topladığı verilere dayanıyor.

Şekil 3. NASA’nın Mars Global Araştırmacısı tarafından toplanan verilere dayanarak, devasa Valles Marineris kanyonuna odaklanan Mars görünümü. (Resim: NASA/Goddard Uzay Uçuş Merkezi Bilimsel Görselleştirme Stüdyosu)

ESA’nın ExoMars Trace Gas Orbiter proje bilimcisi Colin Wilson yaptığı açıklamada özellikle Mars’ta geçmişte yaşam olma ihtimaline değindi; “Günümüz Mars’ında suyun nasıl ve nerede var olduğu hakkında daha fazla bilgi edinmek, Mars’ın bir zamanlar bol olan suyuna ne olduğunu anlamak için çok önemlidir ve yaşanabilir ortamları, olası geçmiş yaşam belirtilerini ve Mars’ın ilk günlerinden kalma organik materyalleri aramamıza yardımcı olur.”

Araştırmayı anlatan bir makale, Icarus dergisinin Mart 2022 sayısında yayınlanıyor ve 19 Kasım’da çevrimiçi olarak yayınlandı.

Makale Linki: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0019103521004528

Haber Linki: https://www.space.com/mars-water-below-valles-marineris-canyon


Çeviren: Dr. Tuncay DOĞAN