Evrendeki En Uzak Gökada: GN-z11

Konu: Astronomi

Okuma Süresi: ~5 dk.

Kimyasal işaretler en uzak gökadanın uzaklığını ele verdi…

Astronomlardan oluşan bir grup, Keck (I)[1] teleskobunu kullanarak antik bir gökadanın uzaklığını ölçtüler. GN-z11 olarak adlandırılan bu gökada sadece en yaşlı gökada değil, aynı zamanda en uzak gökadadır. O kadar uzak ki, evrenin kendisinin gerçekten sınırlarını belirlemektedir. Gözlemi yapan ekip bu çalışmanın sonuçlarının, evrenin sadece birkaç yüz milyon yaşında olduğu, kozmolojik tarihindeki bir döneme ışık tutacağını ummaktadır.

Hepimiz zaman zaman kendimize şu büyük soruyu sorarız: “Evren ne kadar büyük?” ya da “Gökadalar ne zaman ve nasıl oluştu?”. Astronomlar bu soruları oldukça ciddiye alır ve teknolojinin sınırlarını zorlayıp, fantastik araçlar kullanarak yanıtlar ararlar. Tokyo Üniversitesi Astronomi Bölümünden Prof. Nobunari Kashikawa, özellikle bu tür gökadalara olan merakı, onu,  nasıl ve ne zaman oluştuğunu anlamak adına gözlemleyebileceği en uzak gökadaya yönlendirdi.

Önceki çalışmalardan GN-z11 gökadası tespit edilebilir en uzaktaki gökada olarak biliniyordu, yaklaşık 13,4 milyar ışık yılı (1 ışık yılı 9,46 trilyon km’dir). Ancak, bu tür bir uzaklığı ölçmek ve doğrulamak kolay bir iş değildir.

Kashikawa ve ekibi, GN-z11’in kırmızıya kayma değerini ölçütüler ki bu da ışığın ne kadar uzaktan geldiğinin bir ölçüsüdür. Işık ne kadar uzağa seyahat ederse, o kadar ışığı (dalga boyu) uzar ve kırmızıya döner. Salım çizgileri adı verilen belli kimyasal işaretler uzak cisimlerden gelen ışıkta ayırt edici örüntülere sahiptir. Bu belirleyici işaretlerin ne kadar uzadığını ölçerek, astronomlar gelen ışığın ne kadar uzaktan seyahat ettiğini ortaya çıkarabilirler, böylelikle hedefteki gökadanın uzaklığı elde edilebilir.

Kashikawa ve ekibi, kırmızıya kayan kimyasal işaretlerin bulunması beklenen elektromanyetik tayfın özellikle morötesi bölgesine bakmıştır. Hubble Uzay Teleskobu GN-z11’nin tayfında birçok kez belli işaretleri tespit edebilmiştir. Ancak, Hubble Teleskobu bile morötesi salım çizgilerinde istenilen derecede ayırt ediciliğe sahip değildir. Bu yüzden ekip, yer konuşlu ve salım çizgilerini ölçebilecek en güncel tayfölçere sahip teleskoplara yönelmiştir. Sonuç olarak Hawaii’deki Keck I teleskobuna takılı olan MOSFIRE tayf ölçerini kullanılmıştır.

MOSFIRE tayf ölçeri GN-z11’in ışığındaki salım çizgilerini o kadar ayrıntılı yakalamıştır ki araştırma ekibinin daha önceki verilere göre çok daha duyarlı bir uzaklık tahmini yapmasına olanak kılmıştır. Bu ölçekte bir uzaklık ile çalışıldığında, aşina olduğumuz kilometre ya da katlarını bile kullanmak makul değildir. Bunun yerine astronomlar kırmızıya kayma değeri olarak bilinen ve “z” ile gösterilen sayıyı kullanır. Kashikawa ve ekibi gökadanın z değerindeki hassasiyeti yüz kat artırmayı başarmıştır. Eğer sonraki gözlemler de bu ölçümü doğrularsa, astronomlar emin bir şekilde GN-z11’nin evrende ölçülebilmiş en uzak gökada olduğunu söyleyebileceklerdir.

[1]. W. M. Keck Rasathanesi, Hawaii’de bulunan iki teleskoplu bir gözlemevidir ve 4145 metre yükseklikte yer alır. İki teleskobun her birinin ana aynalarının çapı 10 metredir.

Derleyen: Dr. Tuncay DOĞAN

Kaynak: https://www.sciencedaily.com/releases/2020/12/201215104322.htm

Şekil Kaynağı: https://www.space.com/oldest-most-distant-galaxy-discovery

(Erişim tarihi: 04/02/2021)